Trauma kan worden gedefinieerd als elke onopgeloste reactie van het autonome zenuwstelsel. ‘Het gaat om de reactie van het zenuwstelsel op een gebeurtenis, niet de gebeurtenis zelf.’ aldus Peter Levine. Of je hond (of jijzelf) een trauma ontwikkelt, hangt dus af van hoe je zenuwstelsel op een gebeurtenis reageert. Twee mensen en/of twee honden in eenzelfde situatie kunnen dus heel anders reageren waarbij de een wel een trauma overhoudt aan een situatie en een ander niet.
Polyvagaaltheorie
Wanneer er veiligheid ervaren wordt, dan zullen honden de verbinding met anderen aangaan en bijvoorbeeld graag willen spelen. De ventrale vagus is dan actief. Het ventrale systeem is ook het systeem dat baby’s en peuters gebruiken om verbinding te zoeken en om signalen van veiligheid of onveiligheid te ‘lezen’ in gezichten en in stemintonaties (maar bijvoorbeeld ook de geur van vooral de moeder). In een veilige situatie is er dus ruimte om te ontspannen, te herstellen en contact te maken met anderen.
De polyvagaaltheorie wordt bij mensen al langere tijd ingezet om stress, angst en trauma te begrijpen. Deze theorie laat zien dat we op verschillende manieren kunnen reageren op een situatie. Als we ons onveilig voelen, kunnen we vechten, vluchten of bevriezen (ook wel bekend als fight, flight, freeze). Maar als we ons veilig voelen, kunnen we als reactie de verbinding met de ander aangaan. Dit gebeurt overigens onbewust. Ons zenuwstelsel kiest razendsnel wat de beste reactie is op dat moment. Dat is bij onze honden net zo. Gelukkig kunnen we die reacties wel op een positieve manier beïnvloeden.
1 Systeem
Het zenuwstelsel werkt ‘als één systeem’ met het endocriene stelsel (hormonaal) en het
immuunsysteem. Een ontregeling in het autonome zenuwstelsel verstoort dus ook andere
processen die nodig zijn voor de homeostase in het lichaam. De gevolgen daarvan worden
vooral op langere termijn zichtbaar.
Er is een verschil tussen ontwikkelingstrauma en complex trauma is dat ontwikkelingstrauma
per definitie verwijst naar de jeugd en dat complex trauma ook later in het leven kan
voorkomen.
Draagkracht verhogen
C.G. Jung concludeerde al dat alleen als je de spanning in je lijf aankunt, heling mogelijk is. Het einddoel van traumaheling is dan ook dat je hond weer helemaal ontspannen in zijn lijf kan zijn:
klaar voor verbinding en ontdekking, klaar voor actie als dat nodig is en ook in staat om
niets te doen zonder dat hij daar onrustig van wordt. Belangrijk is dus dat je de draagkracht van je hond (en je zelf) gaat verhogen.
Schema zenuwstelsel
Het zenuwstelsel bestaat uit het centrale zenuwstelsel en het perifere zenuwstelsel. Het centrale zenuwstelsel bestaat uit de hersenen en het ruggenmerg. En het perifere zenuwstelsel is al de rest van de zenuwen. Het heeft motorische en sensorische zenuwen en het verbindt alles in het lichaam met de hersenen en het ruggenmerg voor coördinatie en regulering. Het autonome zenuwstelsel bestaat uit een sympathisch deel (versnellend) en een
parasympathisch deel (vertragend). De nervus vagus ofwel ‘zwervende hersenzenuw’ genoemd, is de belangrijkste zenuw voor traumaheling.
Taak zenuwstelsel
De belangrijkste taak van het autonome zenuwstelsel is zorgen dat de hond overleeft. Het is daarom continu op zoek naar signalen om te beoordelen of een situatie veilig of onveilig is. De tiende hersenzenuw, genaamd de nervus vagus, is hier nauw bij betrokken. Deze zenuw loopt door het hele lichaam. Het houdt de hersenen 24 uur per dag op de hoogte van alle gebeurtenissen in het lichaam én in de omgeving.
Een goed werkende nervus vagus helpt om weer te ontspannen na stress. Maar als de nervus vagus niet goed werkt, bijvoorbeeld door aanhoudende stress, dan kunnen lichamelijke en gedragsmatige problemen zich opstapelen.
Het autonoom zenuwstelsel in balans
Wanneer het autonoom zenuwstelsel goed functioneert, dan wisselen de ventrale vagus, de sympathicus en de dorsale vagus elkaar af. De sympathicus kan bijvoorbeeld geactiveerd worden bij een hond wanneer hij schrikt van vuurwerk en in de vluchtmodus komt. Dit gaat dan om kortdurende stress. Zodra het vuurwerk weg is en de situatie weer veilig is, kan de ventrale vagus weer actief worden. Je hond komt weer naar je toe, hij staat weer open voor verbinding en kan weer herstellen van de stressvolle situatie. Daarna valt hij bijvoorbeeld in een diepe slaap en is de dorsale vagus actief.
Hoe komen onze zenuwstelsels weer in balans?
In de relatie met onze hond zijn wij degene die bewust kunnen kiezen om iets aan te passen zoals onze ademhaling of het inzetten van lichaamsgerichte oefeningen. Wij kunnen ons dus actief inzetten om het zenuwstelsel van de hond te helpen reguleren (co-regulatie). Dat betekent dus ook dat eerst jouw eigen zenuwstelsel in balans mag komen voordat je je hond kunt steunen.
Oefeningen mens
Zorg dat je een rustige plek kiest, waar je niet gestoord zult worden.
1. Ga zitten op een makkelijke stoel met je voeten recht onder je. Voel je voeten op de grond staan en wees je dan bewust van je ademhaling. Je hoeft deze eerst niet te veranderen. Wanneer je rustig kunt ademhalen, ga je ritmisch ademhalen. Haal 4 tellen adem, neem dan 4 tellen rust, adem 4 tellen uit en neem 4 tellen pauze. Begin dan weer opnieuw. Wanneer je merkt dat je lichaam een reactie geeft zoals een tinteling, dan stop je met de oefening en ga je rustig op je eigen tempo verder ademen.
2. Adem op je eigen tempo in en adem langer uit dan je inademt. Je kunt dit zo vaak verhalen als je wil. Mocht je een reactie merken in je lichaam, dan stop je met de oefening en ga je weer verder met je eigen ademhaling.
3. Zet de ‘veilige haven’ oefening in wanneer je erg getriggerd bent. Wrijf eerst over langzaam kruislings over je bovenarmen van boven naar beneden. Herhaal dit een aantal keer. Daarna wrijf je zacht zijwaarts over je voorhoofd zijwaarts vanuit uit het midden. Herhaal dit ook een aantal keer. En doe daarna de andere kant. Vervolgens aai je zachtjes over je wangen van boven naar beneden. Ook deze kun je een aantal keer doen en wisselen van kant. Tot slot 'was je je handen' in de lucht. Maak rustige bewegingen en voel welke energie er tussen je handen ontstaat. Neem daarna de tijd om alles te laten integreren.
Het is/ we zijn allemaal één levend complex systeem. Voor zoveel mogelijk herstel, is het dan ook belangrijk om met het hele systeem te werken. Hierboven is een drietal oefeningen genoemd die je elke dag zou kunnen doen en dan heb je al een mooi begin.
Oefeningen voor en met je hond
1. Ga samen wandelen waar er verder geen triggers zijn voor je hond. Je rijdt bijvoorbeeld met de auto ergens naar een stuk afgelegen bos of een zandpad. Laat je hond op zijn eigen tempo alles besnuffelen wat hij maar wil. Als het kan, laat hem dat los doen en anders aan een lange lijn. Gooi niet met ballen; zet de hond dus niet 'aan'. (En rustgevend voor ons kan zijn om naar onze hond in zijn element te kijken of simpelweg te genieten van de natuur).
2. Zorg voor voldoende echte rustmomenten voor je hond waarbij de hond in diepe slaap geraakt.
3. Ga samen met je hond op de grond zitten (of als je hond op de bank mag, samen op de bank) en doe een van de ademhalingsoefeningen van hierboven. Als je hond het fijn vindt, dan kan je handen op je hond leggen. Of misschien wil je hond wel op je voeten liggen. Je hoeft verder niets actiefs met je hond te doen. Laat je hond jouw hond de oefening rustig ervaren.
4. Masseer je hond langzaam op plekken waar je hond rustig van wordt. Als je denk dat je het langzaam doet, vertraag dan met de helft. Een bekende plek zijn de oren. Als je hond het fijn vindt, kun je alleen de tipjes van de oren masseren. Wanneer de hond op zijn zij ligt, kan je lange halen met een vlakke hand maken van zijn schouders over de ribbenkast.
Tot slot
Wanneer er sprake is van chronische stress of trauma, is het dus belangrijk dat het autonome zenuwstelsel goed functioneert. Hierdoor heeft je hond (en heb jijzelf) draagkracht om situaties op te vangen. Een vervelende situaties hoeft uiteindelijk geen trauma te worden. En is er wel sprake van langdurige stress of trauma, doe dan samen met je hond oefeningen om het zenuwstelsel tot rust te brengen.
Reactie plaatsen
Reacties